Zimną wojną nazywany jest okres po drugiej wojnie światowej aż do przemian ustrojowych w Europie Wschodniej i rozpadu Związku Radzieckiego. Czas ten charakteryzował się znacznym napięciem między dwoma mocarstwami i ich sojusznikami oraz satelitami, nie przekraczającym jednak czerwonej linii otwartego konfliktu między USA i ZSRR. Po raz pierwszy pojęcia „zimna wojna” użył Herbert Bayard Swope, układając tekst przemówienia wygłoszonego w 1947 r. przez Bernada Barucha, doradcę prezydenta USA. Termin ten spopularyzował amerykański dziennikarz i pisarz Walter Lippmann w swoich książkach i artykułach, odnoszących się do polityki USA. Zimna wojna przechodziła przez różne fazy – czas względnego spokoju przeplatał się z okresami bliskimi konfrontacji zbrojnej.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej Związek Radziecki zaczął umacniać swoją pozycję w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, wprowadzając w nich z pomocą podległych mu partii podporządkowane sobie władze, wspierając ruchy komunistyczne na zachodzie Europy, a także intensywnie działając na terenie Turcji, Iranu i Grecji. Proces ten został zauważony w mocarstwach anglosaskich, co wyraźnie wyartykułował brytyjski premier Winston Churchill, który podczas przemówienia w Fulton w marcu 1946 r. mówił o „żelaznej kurtynie”, która przedzieliła kontynent europejski. Niebezpieczeństwo dalszej ekspansji radzieckiej dostrzegał również prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Truman, który ogłosił w marcu 1947 r. doktrynę powstrzymywania wszystkimi dostępnymi środkami „postępu komunizmu poza terytoria wyzwolone przez ZSRR”. W reakcji na to ZSRR oraz podporządkowane mu państwa na jesieni 1947 r. powołały Buro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominform), którego rolą była koordynacja działań partii komunistycznych. Kolejny krok do podziału na dwa rywalizujące bloki nastąpił, gdy pod sowieckim naciskiem państwa Europy Środkowo-Wschodniej odrzuciły tzw. plan Marshalla, amerykańską akcję pomocową dla zrujnowanych przez II wojnę światową krajów.

Miejscem zapalnym pierwszych lat zimnej wojny, w którym blisko było do realnej konfrontacji, stały się podzielone przez USA, Francję, Wielką Brytanię i Związek Radziecki na cztery strefy okupacyjne Niemcy. W obliczu przeprowadzonego przez pierwsze trzy kraje zjednoczenia znajdujących się pod ich kontrolą terenów i wprowadzenia tam jednej waluty, wojska radzieckie zablokowały w czerwcu 1948 r. dostawy żywności do części Berlina administrowanej przez aliantów. W odpowiedzi zorganizowano most powietrzny, którym przez prawie rok przerzucano zaopatrzenie dla stojącego w obliczu głodu miasta. Ugruntowało to podział Niemiec na część zachodnią i wschodnią, co znalazło wyraz w powołaniu w 1949 r. dwóch państw niemieckich: demokratycznej Republiki Federalnej Niemiec ze stolicą w Bonn i komunistycznej Niemieckiej Republiki Demokratycznej ze stolicą w Berlinie Wschodnim.

W tym samym roku państwa zachodnioeuropejskie wraz z Kanadą i USA, świadome narastającego zagrożenia ze strony Związku Radzieckiego, powołały Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO).

Analogiczna do niemieckiej sytuacja wytworzyła się na Półwyspie Koreańskim, podzielonym między komunistyczną Koreę Północną a Koreę Południową. Kim Ir Sen, świadomy, że ZSRR weszło w 1949 r. w posiadanie bomby atomowej, a w Chinach do władzy doszli komuniści, wydał w czerwcu 1950 r. rozkaz ataku na południowego sąsiada. Na polu walki zmierzyły się wojska południowokoreańskie i sojusznicze oddziały pod egidą ONZ, na czele z armią amerykańską, i wojska północnokoreańskie, wspierane przez „ochotników” z komunistycznych Chin. W efekcie wojny, zakończonej zawieszeniem broni w lipcu 1953 r., doszło do straszliwych zniszczeń na całym półwyspie i zakonserwowany został trwający do dziś podział na dwa wrogie państwa koreańskie.

Pewne złagodzenie zimnej wojny nastąpiło po śmierci sowieckiego dyktatora Józefa Stalina w marcu 1953 r. Wprawdzie władze ZSRR nie pozwalały na powstanie żadnej wyrwy w swojej strefie wpływów, tłumiąc z użyciem wojska robotnicze protesty w Niemczech Wschodnich w czerwcu 1953 r. czy wprowadzając do wyposażenia armii bombę wodorową, ale po raz pierwszy od lat usiadły do stołu negocjacyjnego z przedstawicielami Zachodu. Udało się dzięki temu w ciągu kolejnych lat m.in. zakończyć okupację Austrii, doprowadzić do zawieszenia broni w krajach Azji Południowo-Wschodniej i doprowadzić do wznowienia stosunków dyplomatycznych ZSRR z Japonią i RFN.

W 1955 r. sformalizowano sojusz wojskowy między Związkiem Radzieckim i jego satelitami, który powstał w reakcji na wejście RFN do NATO. Utworzony wówczas Układ Warszawski i działająca od 1949 r. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej stały się narzędziami zarówno wojskowej, jak i ekonomicznej kontroli ZSRR w krajach bloku wschodniego.

W 1956 r. doszło do kolejnej sytuacji konfliktowej – wojska radzieckie interweniowały na Węgrzech, a połączone siły izraelsko-francusko-brytyjskie wkroczyły na terytorium Egiptu. W styczniu 1957 r. wygłoszone zostało orędzie prezydenta USA, będące podstawą tzw. doktryny Eisenhowera, zakładającej powstrzymanie – nawet z użyciem sił zbrojnych – wpływów komunistów na Bliskim i Dalekim Wschodzie.